Takımyıldızları ve Burçlar Kuşağı

“İki şey sonsuzdur; İnsanoğlunun aptallığı ve evren. Fakat ikincisinden emin değilim.”

                                                                                                        -Albert Einstein

Takımyıldızları Nedir?

(Resimde Antalya’nın 16 Eylül 2015 23.06’daki gökyüzü görüntüsü vardır.)

Bilirsiniz, astronomi ilk uygarlıklardan bu yana merak konusu olan bir bilim dalıdır. İnsanlar her zaman gökyüzünü merak etmiş, yukarıda gördükleri şeylerden bir şeyler çıkarmaya çalışmışlardır. Tam bir başlangıç kişisi,tarihi söyleyemem. Zamanla gelişmiştir çünkü. Genel hatlarıyla anlatacak olursam, ilk çağlarda insanlar gökte gördükleri yıldızların en parlak olanlarını seçip birleştirerek şekiller oluşturmaya, bir şeylere benzetmeye çalışmışlardır. Klaudyos Batlamyus diye bir eski çağ astronomu, yaptığı çalışmalar sonucu şu anki takım yıldızların yarısından çoğuna isim veren kişidir.

Klaudyos Batlamyus’a Dair

Hayatı hakkında pek bir bilgi bulunmamaktadır. İskenderiyeli gökbilimci, matematikçi, coğrafyacı ve astronomdur. Yaklaşık olarak 85 ve 165 yılları arasında yaşadığı kabul edilir.

Hakkında pek bir şey bilinmese de aslında şu anki bilgilerin temelini kitaplaştıran kişidir. Dört bölümden oluştuğu için Tetrabiblos (Dört Kitap) olarak adlandırdığı yapıtında, gezegenlerin nitelik ve etkileri, burçların özellikleri, uğurlu ve uğursuz günlerin belirlenmesi gibi astroloji kapsamındaki konular hakkında ayrıntılı bilgiler vermiştir. Ortaçağ ve Yeniçağ astrolojisi bu kitabın sunmuş olduğu birikime dayanacaktır.
Astroloji bir bilim değildir, ama astronomi ile birlikte doğmuş ve yaklaşık olarak 18. yüzyıl’a kadar bu bilimin gelişimini, kısmen olumlu kısmen de olumsuz yönde etkilemiştir; bu nedenle astronomi tarihi araştırmalarında astrolojiye ilişkin gelişmelerden de bahsetmek gerekir.

 

Hepiniz mutlaka bir yerlerde duymuşsunuzdur Büyük Ayı’yı. Büyük ayı (Ursa Major)’nın en parlak yedi yıldızı bir sürü cisme benzetilmiştir. Saban, Araba, Yedi Öküzler ve Büyük Cezve gibi çeşitli adlar verilmiştir. Takımyıldızlarından halk arasında daha bilindik olanlara ileriki bölümlerde daha ayrıntılı yer vereceğim.

Yıldızları çok uzun yıllardır bir sürü kişi bir sürü farklı şekillere benzetmiş, kendince şeyler oluşturmuşlardır. Zaman zaman bu takımyıldızlarının sayısı 100ü aşsa da (zamandan kastım eski zamandan bu zamanlara belli zaman dilimlerinde) 1925’ten bu yana gökbilimde dünyanın en yetkili kuruluşu olan Uluslararası Astronomi Birliği, gökyüzünü 88 takımyıldıza bölmüştür. Evet! Gökyüzü, Dünya’nın ülke ve il sınırlarına bölünmesi gibi 88 alana bölündü. Kuzey ve güney yarım küreyi kapsayan 88 alandan her birinde takımyıldızı vardır.

Takımyıldızları Ne İşe Yarıyor, Yaramıştı?

Bugün insanlar insan yapımı yapay uydular sayesinde yerini yönünü GPS’le rahatça bulup, herhangi bir yerdeki arabayı, gemiyi rahatça belirleyebiliyorlarken sizce eskiden bu işler nasıl yapılıyordu? Güneş dediğinizi duyar gibiyim. Peki ya Güneş’in olmadığı durumlarda ne yapılıyordu dersiniz? Tabi ki yıldızlara bakılıyordu! Yıldızlar, hatta takımyıldızları sayesinde yönlerini buluyorlardı. E tabi o zamanlar ışık kirliliği de olmadığından,takımyıldızları sayesinde insanlar, gidecekleri yer, yön, mesafe hakkında önsezi sağlıyorlardı.

Günümüzdeyse binlerce yıldızı kategorileştirmiş olduk. Mesela gökyüzünden Andromeda takımyıldızına baktığnızda, Andromeda galaksisini de görürsünüz. Bu sınıflandırma sayesinde insanlar nereye baktıklarını, orada ne olduğunu daha iyi bilirler.

Hangi Yıldızlar Daha Uzak? Hangileri Daha Yakın? Kıyaslamalar Nasıl Yapılıyor?

Gece gökyüzüne baktığınızda, yıldızların mesafeleri hakkında bir bilgi edinebiliyor musunuz? İki boyutlu bir kağıda bakar gibi bakıyorsunuz aslında. Çok uzakta bir köydeki iki binaya baktığınızda, binalar yan yana gibi gözükür. Ama gidip bakacak olursanız aralarındaki mesafenin aslında gerçekten uzak olduğunu, uzak görünen bir başka binanın aslında size daha yakın olduğunu görebilirsiniz. Aynı şekilde gökyüzüne sadece “bakarak” yıldızların uzaklıklarını tespit edemezsiniz. Gök bilimin bir zamanlarki en zor sorusuna hoşgeldiniz.

Gökyüzüne baktığınızda birbirine yakın A ve B yıldızlarını ve bunlara birbirlerine nazaran daha uzakmış gibi duran C yıldızını düşünün. Normalde iki boyutlu baktığınızda A ile B birbirine C’den daha yakın diyebilirsiniz. Bunu derken yüksekliği unutursunuz aslında. Lise derslerinizde belki hatırlarsanız koordinat düzleminde x ve y eksenleri vardır. Bir de 3. bir boyut olan z ekseni. Burada da düşünmeniz gereken şey bu aslında. Belki de B ile C yıldızları birbirlerine daha yakınken, A yıldızı z ekseninde çooook uzaklarda çoook parlak bir yıldız olduğu için yakın gözüküyor olabilir. (Yani o kadar uzaktaysa nasıl yakın gibi gözüküyor diye düşünürseniz, yıldızların parlaklıklarını hatırlayın. (En parlak olan en yakında olmadığı gibi, en sönük olan da en uzakta değildir.) Alttaki şekil umarım daha yardımcı olur.

Konumuzla ne alakası var diyeceksiniz. Aslında bir takımyıldızındaki yıldızların birbirleriyle fiziksel olarak hiçbir bağlantısı,yakınlılığı yoktur. Hatta birbirlerine gördüğünüz takımyıldızından alakasız diğer yıldızlardan daha bile uzak olabilir. Bu takımyıldızları sadece insanların gökyüzünde gördüklerinin yansımasıdır. Sonuç olarak, bi takımyıldızındaki yıldızlar tabii ki birbirlerine düşünüldüğü gibi çok yakın değiller.

İnsanlar Yıldızların Bize Uzaklığını Nasıl Bilebiliyor?

Aslında tahmin edebildiğiniz üzere teknoloji oldukça gelişti ve uzaklıkları birçok farklı yolla ölçebiliyoruz. Ancak ben size daha yakınımızdaki yıldızları ölçerken kullanılan, bizlerin dahi yapabileceği, günlük hayatta da işe yarayabilecek bir yöntemden bahsedeceğim. Paralaks yöntemi!

Kendinize bir yıldız seçtiğinizi düşünün. Öyle ki, bu yıldız hakkında diğer yıldızlardan elde edebildiğinizden çok daha fazla bilgi elde edebilmişsiniz. O zaman diğer bi kesim yıldızı bu yıldıza göre ölçeklendirmez miydiniz ? Yıldızlar hakkındaki bilgiler,mesafeler de bu şekilde kıyaslamalarla tahmin edilir hale gelmiştir.

Paralaks yönteminden burada şu şekilde bahsetmiştim:

Paralaks yöntemi,farklı noktalardan bakıldığında cisimlerin “yer değiştiriyormuş gibi” görünmesi esasına dayanır. Önce bize olan uzaklığı ölçülmek istenen yıldız, farklı iki noktadan gözlemlenir. Daha sonra iki nokta arasındaki mesafe ve yıldızın bu noktalardan görülme açıları kullanılarak yıldızın Dünya’ya olan uzaklığı hesaplanır. Gözlemlenilen iki farklı nokta birbirine uzak olması gerektiğinden ve Dünya’dan gözlem yapabildiğimizden, Dünya’da ilk gözlem yapıldıktan 6 ay sonra tekrar gözlem yapılır. Böylece iki farklı gözlem arasındaki mesafeyi en uzağa yani 2 astronomik birime çekmiş oluruz. (Hayal edin 12 ayda bir olduğumuz yere geliyorsak 6 ayda 12.aya en uzak mesafeye gelmiş oluruz.) Köşe noktaları Dünya, Güneş ve uzaklığı belirlenmek istenen yıldız olan üçgenin dar açısı ve dolayısıyla basit trigonometri işlemleri kullanılarak yıldıza olan mesafe hesaplanabilir. Ancak bunu 10.000 ışık yılından daha uzak yıldızlar için yapamıyoruz. Daha uzaktakiler için çalışmalar hala yapılıyor ve çok daha karışık.

Eğer bu anlattığım kafanıza tam oturmadıysa, kolunuzu uzatıp baş parmağınızı göz hizanıza getirin. Sağ gözünüz kapalıyken sol gözünüzle parmağınızın arkasındaki bir cisme bakıp sonra sol gözünüzü kapayıp sağ gözünüzle bakın. Parmağınız hareket ediyor gibi olacaktır. Aynı şekilde burun çizginizi Güneş olarak düşünürseniz Dünya’nın 6. ayının sol gözünüz 12. ayının sağ gözünüz olduğunu, cismin yıldız olduğunu hayal ederek üçgen oluşturun. Gerisi matematik!

Yıldız ne kadar yakınsa uzaklık açısı da o kadar büyük olacaktır. Proksima Erboğa (Proxima Centauri) bize Güneş’ten sonraki en yakın yıldızdır. Proksima Erboğa’nın uzaklık açısını(0,7 saniyelik açı,koca 360 derecede evet 1 saniye bile değil ) ölçmek bile çok zordur.

Deniz fenerleri nasıl dakikada 2 veya 4 kez ışık saçarak gemilere yerlerini, uzaklığı bir şekilde belli ediyorlarsa, gökyüzünde de değişen yıldızlar vardır. Değişen yıldızların titreme periyotları ölçülür. Belli bir tempo 10-60 gün sonunda elde edilir ve yıldızın uzaklığı tahmin edilir. Bir yıldız ne kadar büyük ve parlaksa titreşimi o kadar yavaş olur. Bu tempo sayesinde karşılaştırmalar yaparız. Işıltısını ve uzaklığını bilmediğimiz yıldızları benzerleriyle karşılaştırmış oluruz.

Işık yayan bir nesneye, yakından ve uzaktan baktığınızda ışığın gücü değişir. Bu sayede de uzaklık belirlenebilir. Eğer değişken bir yıldız çok ışıldamıyorsa, çok uzakta demektir. Parıltıya bağlı olarak uzaklık ölçülebilir.

Geçerli 88 Takımyıldızı

Orion(Avcı) Takımyıldızı

Hem güney hem kuzey yarım küreden görülebilen takımyıldızlarından biridir.

Betelgeuse avcının sağ omzuna, Bellatrix sol omzuna, Rigel sol ayağına ve Saif de sağ ayağına denk gelir. Ortadaki üç çapraz yıldız (alttan üste sırayla Alnitak, Alnilam ve Mintaka) avcının kemerini (Orion kuşağı olarak da bilinir) oluşturur. Kuşağın altında bulunan Orion Bulutsusu (nebulası) avcının kılıcıdır. Heka adındaki avcının başını simgleyen kısım aslında üç daha sönük yıldızdan meydana gelir. Betelgeuse’un üstündeki yıldızlar avcının sağ kolunu Bellatrix’den ötede olan yıldızlarda avcının kalkanını oluşturur.

Orion’u gördüğümde ölüm ve yaşam yıldızlarını da görürüm. Kuşağın(Orion’un kemeri) hemen altında Orion toz bulutu denilen bir duman bulunur. Burası bebek yıldızlar için bir çoğalma yeridir. Bunu çıplak gözle görebilirsiniz.  –Michio Kaku

Michio Kaku’nun Orion’da ölüm ve yaşam yıldızlarını gördüğünü söylemesinin nedeni, bu kuşakta bebek yıldızların bulunması gibi aynı zamanda ölüm sancısı çeken bir yıldızın da bulunmasıdır. Resimdeki Orion’a baktığınızda sol üstte gördüğünüz belirgin sarı yıldız ölmek üzere olan Betelguese’dir.

Betelguese, Güneş’ten çok daha soğuk ve Güneş’ten 14 kat daha büyük bir yıldızdır. Nükleer yakıtını tükettiğinde dev bir süpernovada patlayacaktır. Hatta her an patlayabilir. Patladığındaysa bunu gökyüzünde görebileceğiz. Eğer bu satıları yazarken patlamış olsaydı, Betelguese bizden 427 ışık yılı uzakta olduğu için ancak 427 yıl sonra görebilirdik.

Orion(Avcı) Takımyıldızı ve Mısır Piramitleri

Bazı astronomlar Mısır Piramitleri’nin astronomik açıdan önemli olduğuna inanırlar. Bu 3 piramitin Orion Kuşağındaki 3 yıldızın yeryüzüne uyarlanmış hali olarak yapıldığını düşünüyorlar. Ancak Mısırlılar o dönemde, Orion’a avcı olarak bakmıyorlardı.Orion’a yeniden doğma tanrısı Osiris’in adını vermişlerdir.

Bu yeryüzü ve gökyüzündeki olaylar arasında yer alan en sevdiğim bağlantılardan biridir. Bu piramitlerde iki farklı hava boşluğu var. Bu boşluklardan biri güney diğeri kuzeyi işaret ediyor. (güneydeki direkt Orion’u işaret ediyor.) Böylece firavunun ruhu Osirisle bağlantı kurmak için bu hava boşluklarını kullanacak. Bu döngü devam ederek sonsuz hayatın tadını çıkaracak. –Marvin Bolt

Tüm bu tahminler kulağa gizemli gelse de yeryüzündeki piramitlerin sırasının uyması için gökyüzündeki Orion’u ters çevirmeniz gereklidir.

Orion(Avcı)nın iki köpeği: Canis Major(Büyük Köpek) ve Canis Minor(Küçük Köpek)

Büyük Köpek:Sirius, Dünya’dan görülen en parlak (Güneş dışındaki) yıldızdır. Dünya’ya yakın yıldızlardan biridir. Sirius, yakıcı, kavurucu anlamına gelir. Bu isimle anılmasının nedeni, Sirius’un doğudan yükselmeye başlamasının ardından, günler geçtikçe Güneş’in ışığında kaybolmasıyla birlikte yaz sıcaklarının başlamasıdır. Antik Yunan’da yazın bu günlerine, o sıcakta dışarıya çıkmak için sadece köpeklerin yeterince deli olduğuna ithafen, köpek günleri denirdi. Yıldız, bu sebepten Köpek Yıldızı olarak anılmaya başlamıştır. Sonuçta takımyıldız da Büyük Köpek olarak adlandırılmıştır..

Küçük Köpek: Takımın en parlak yıldızı (alfa yıldızı) olan Procyon, geceleyin görülen gökyüzünün yedinci parlak yıldızıdır. Yıldızın adı, Yunanca’da “köpekten önce” anlamına gelir.

Boğa(Taurus) Takımyıldızı

Kuzey yarımkürede göze çarpan bir takımyıldızıdır.Bu takımyıldızının en parlak yıldızı Aldebaran’dır.Bu isim, Arapça’da takip eden anlamına gelen sözcükten yerleşmiştir. Aldebaran, boğanın “Avcıya (Orion, güneydoğusunda uzanan takımyıldız) tehditkâr biçimde ters ters bakan” kan çanağına dönmüş gözünü oluşturur.

Ayrıca bu takımyıldızında Pleiades(Ülker) yıldız kümesi bulunmaktadır.

Büyük Ayı(Ursa Major) Takımyıldızı

Kuzey yarım küreden tüm yıl görebilirsiniz. Büyük ayı takımyıldızının en belirgin özelliği, hemen hemen herkes tarafından bilinmesi (en azından duyulmuş olması) Şekli de herhangi bir gece gökyüzüne baktığınızda kolayca ayırt edebileceğiniz türdedir. Bu dediklerimin yanında bir de bu takımyıldızı birçok gök adayı barındırıyor. Ayının başının üzerindeki M81 ve M82 ikilisi, η Ursae Majoris’in kuzeybatısındaki bir sarmal gök ada olan M101, yine Messier kataloğunda bulunan M108 ve M109 bunlardan bazılarıdır.

Küçük Ayı(Ursa Minör) Takımyıldızı

Bu takım yıldızının en önemli özelliği, ya da barındırdığı önemli şey Kutup Yıldızıdır. Kutup yıldızı bu takımyıldızında bulunuyor. Kutup yıldızı aslında üçlü bir yıldız grubudur, bunlardan Polaris dışındaki öbür ikisi de çıplak gözle görülebilir; bu iki yıldızdan daha parlak olanı ise bir çift yıldızdır, yani birbiri çevresinde dolanan ikili bir yıldız sistemidir.

Andromeda Takımyıldızı

Adını Yunan mitolojisindeki prenses Andromeda’dan alan takımyıldızının en önemli özelliği Andromeda galaksisine sahip olmasıdır. Kuzey yarım küre takımyıldızıdır.

Andromeda çok daha parlak olsaydı gökyüzünden böyle görecektik.

Kuğu (Cyqnus) Takımyıldızı

88 takımyıldızından biridir. En parlak yıldızının ismi Deneb’dir. Güneye doğru uçan bir kuşa benzer.

Burçlar Kuşağı(Zodyak)

O kadar takımyıldızlarından bahsediyoruz, burçlardan bahsetmesek olmazdı. İlk olarak belirtmem gereken bir şey var ki, burçların insan üzerinde bir etki bıraktığına falan inanmayın. Yani size de saçma gelmiyor mu ? Milyonlarca insanı 12 kategoriye ayırmak?

Zodyaka göre burç sırası şu şekildedir:

Koç, Boğa, İkizler, Yengeç, Aslan, Başak, Terazi, Akrep, Yay, Oğlak, Kova, Balık.

Burçlar kuşağı dediğimiz kuşak ekliptik düzlemden geçiyor. Şöyle ki doğudan batıya bir çizgi ve bu çizgilerden 12 takımyıldızlarının geçtiğini düşünün.. Mesela Güneş Tutulması olması için Ay’ın bu ekliptik düzlemden geçmesi gerekir. KısacaDünya’dan bakan birine gözüktüğü şekliyle Güneş’in 1 yılda Dünya etrafındaki yörüngesidir.Ekliptik üzerindeki yıllık dolanımı sırasında Güneş, günde yaklaşık bir derece ilerleyerek (yılda 360 derece) zodyağın 12 burcundan geçer. Oysa çok iyi bilinmektedir ki Güneş’in zodyağın 12 burcu çevresindeki görünür hareketini yaratan, gerçekte Dünya’nın Güneş çevresindeki dönüşüdür.
Her ay Güneş bir takımyıldızı ile Dünya arasına gireceğinden bu şekilde burçlar ilerlemiş olur. Mesela Haziran ayında Güneş, Yengeç burcundadır. Temmuzdaysa Aslan burcuna kayar.

Resimdeki tarihi 20 Mayıs’tır. 20 Nisanda Koçun üstündeyken bu süreçte boğaya doğru kayıyor Güneş. Şimdi gözünüzde canlanmıştır sanırım. Bu arada resmi bulmak için başlangıç olan koç ve boğayı kullandım. Diğer tarihlerde güneş başka yerlerde çünkü. Daha üstlerde verdiğim resimlerden de pek iyi anlayacağınız üzere, her takımyıldızı farklı büyüklüktedir. Bu yüzden aslında her ay bi takımyıldızından geçmez. Mesela Akrep takımyıldızına geçmesi 7 gün, Başak’a geçmesi 44 gün sürer. Takımyıldızlarıyla yılı 12 eşit parçaya bölemezsiniz.

Bazılarınız burçlara aşırı önem veriyor biliyorum. Ancak burçların ilk ortaya çıktığı tarihlerdeki(2000 yıl öncesi) takımyıldızlarıyla günümüzdeki takımyıldızlarının görüntüsü bile farklıdır. Yani bu bile inanmamanız için bir diğer neden.

Burçlar Kuşağı’ndaki Takımyıldızı Sayısı Aslında 13 mü?

Yunanca’da Yılan anlamına gelen Ophiuchus unutulan bir takımyıldızıdır. Gökyüzünde en hızlı hareket eden Barnard yıldızı bu takımyıldızında bulunmaktadır. Akrep ve Yay burçları arasında yer alır. Bazı bilim adamları 12 sayısının devam etmesi için Burçlar Kuşağı’na Yılanın dahil edilmediğini düşünürken, bazıları ise Dünya’nın hareketi sonucu dahil edilmediğini düşünür.

Burçların İnsanların Karakterlerini Etkilediğini Söyleyenlere Neden İnanmamalıyız? (Özellikle “Ama benim burcum tam beni yansıtıyor.” diyen kişi,dur kaçma!)

Benim burcum beni yansıtıyor diyenler için yapılmış bir deney. Peki deneyin sonucu mu ne oluyor ? Buyrun izleyin.

Eğer Orta Dünya hayranıysanız, bizi Twitter, Instagram ve Facebook üzerinden takip edebilirsiniz.

YouTube ve Twitch kanallarımıza da bekleriz.