Yüzüklerin Efendisi’nin Kayıp Metinleri 70 Yıl Sonra Ortaya Çıktı

Kitabın ilk uyarlamasına ait kayıp metinler yıllar sonra Oxford Üniversitesi arşivlerinde bulundu. Radyo tiyatrosu olarak senaryolaştırılan uyarlamanın orijinal metinleri, J.R.R. Tolkien’in notlarını da içeriyor.

Yüzüklerin Efendisi’nin yazarı J.R.R. Tolkien, 20. yüzyılın en büyük edebi dehalarından biri olarak kabul ediliyor. Peter Jackson’ın film üçlemesi her ne kadar kitabın en başarılı uyarlaması olarak yerini korusa da Orta Dünya’ya ilk adım bundan yıllar önce Britanyalı yerel radyo istasyonu BBC Radio tarafından atılmıştı.

1955-1956 yılları arasında eseri kısaltarak radyo tiyatrosuna uyarlayan BBC dönemin radyo yayınlarını arşivlemediği için Yüzüklerin Efendisi kayıtlarının da tarihe karıştığı düşünülüyordu. Ancak Oxford’lu akademisyen Stuart D. Lee, radyo uyarlamasının ilk bölümünün yayınlanmasından 70 yıl sonra kayıp metinleri tekrar gün yüzüne çıkardı.

Araştırmasında BBC arşivlerinden yararlanan ve iki sezonluk uyarlamanın 12 bölümünün de orijinal metinlerini bulmayı başaran Lee’nin keşfi meslektaşları arasında büyük yankı uyandırdı.

BBC’nin radyo tiyatrosu, bugüne kadar pek çok medya ortamına uyarlanan eserin Tolkien tarafından bizzat düzenlenen ilk ve tek örneği.

Tolkien’in başyapıt eseri, BBC Radio’nun Third Programme adlı programı için İngiliz yapımcı Terence Tiller tarafından radyoya uyarlanmıştı. Kayıp metinler Tiller’ın yazarla yaptığı etraflı görüşmeler esnasında aldığı notların yanı sıra Tolkien’in doğrudan kırmızı kalemle yaptığı düzenlemeleri de içeriyor.

BBC’nin radyo uyarlaması için Tolkien tarafından kırmızı kalemle yapılan düzenlemeler. Fotoğraf: BBC Written Archives Centre / The Tolkien Estate Limited

Tolkien’in mezun olduktan sonra akademisyen olarak döndüğü Oxford Üniversitesi İngiliz Dili ve Edebiyatı bölümünde okutman olarak görev yapan Stuart Lee, The Guardian’a konuştu:

“Kayıp metinlerin ortadan tamamen kaybolduğunu söylemişlerdi ama görünen o ki durum öyle değilmiş. Yüzüklerin Efendisi’nin Tolkien hayattayken yapılan ilk ve tek uyarlaması vaktinde BBC tarafından pek önemsenmemiş. Bu da eserin gördüğü rağbetin zamanla nasıl değiştiğini gösteriyor: 1955-1956 arası pek de revaçta olmayan bir yapımken günümüzde küresel bir kült haline gelmek, Amazon’un 1 milyar dolarlık yatırım yaptığı bir projeye dönüşmek…Eğer bu taslaklar bugün arşivleniyor olsaydı onlara birer kutsal metin muamelesi yapardık. Bu keşfin kanıtladığı bir şey varsa o da bu kayıp metinlerin değerinin 1950’lerde anlaşılamadığıdır. Oysa kitaplar biraz daha erken basılmış ve dolayısıyla daha iyi tanınıyor olsaydı BBC yönetimi belki de bölümlerin 45 dakika sürmesine ve hatta kitabın üç sezon halinde uyarlanmasına olumlu yaklaşırdı.”

1950’ler Britanya’sının yaygın kitle iletişim araçlarından biri olan radyo, Yüzüklerin Efendisi’nin daha geniş bir topluluğa ulaşmasında etkili olmuştu. Yayınlanan her bölüm bir başka BBC programı olan The Critics’te ele alınıyordu. Hatta yayın günlerinden birinde programa kulak kabartan Sam Gamgee isimli bir dinleyici, akabinde Tolkien’e mektupla ulaşarak Samwise Gamgee karakteriyle ilgili daha fazla bilgi edinmek istemişti.*

Lee’nin kayıp metinleri keşfi, bu yıl haziran ayında çıkacak olan The Great Tales Never End: Essays in Memory of Christopher Tolkien** adlı kitapta da yer alacak. Bodleian Kütüphanesi tarafından basılacak kitapta Priscilla Tolkien, Verlyn Flieger, John Garth, Wayne G. Hammond, Christina Scull, Stuart D. Lee ve Tom Shippey gibi isimlerin Christopher Tolkien anısına kaleme aldıkları yazılara yer veriliyor.

Bodleian Kütüphanesi’nin Tolkien Arşivcisi Catherine McIlwaine, “Hayranlar Amazon’un İkinci Çağ’da geçen dizisini beklerken Yüzüklerin Efendisi’nin Tolkien tarafından bizzat düzenlenen ilk uyarlaması ortaya çıktı,” diye yorumluyor bu keşfi ve ekliyor: “Tolkien, kitabın basımdan kısa bir süre sonra radyoya uyarlanmasını uygun bulmakla kalmayıp senaristlerle birlikte çalışmış, radyo çağının gereksinimlerini ve kısıtlı zamanı da gözeterek metnin kısaltılması, anlatımın dengelenmesi için yönlendirmeler yapmış. Bu gerçekten oldukça heyecan verici ve vakitli bir keşif.”

Yüzüklerin Efendisi radyo tiyatrosu, kitapların basılmasından kısa bir süre sonra yayınlandı. Uyarlamanın ilk sezonu Yüzük Kardeşliği’ni konu alırken ikinci sezon İki Kule ve Kralın Dönüşü’nü 30 dakikalık altı bölüme sığdırmış. BBC yönetimi tarafından normalde 45 dakika süren bölümlere getirilen kısaltmadan Tolkien ise hiç memnun kalmamış.

J.R.R. Tolkien, 1967. Fotoğraf: AP

1973’te hayata veda eden Tolkien, uyarlama yapımlara sezgisel bir ihtiyatla yaklaşırdı. Bunda Grimm Kardeşler’in 1812 yılında yayımladığı halk hikayesinden uyarlanan Disney yapımı Pamuk Prenses ve Yedi Cüceler’in payı büyüktü. 1937’de kaleme aldığı bir mektubunda Tolkien, Disney yapımlarına “gönülden bir nefret” beslediğinden bahseder. Bodleian arşivlerindeki keşfi yürüten Lee ise taslakların özellikle Tolkien tarafından düzenlenen kısımlarının bugüne dek gözden kaçmış olmalarına şaşırdığını belirtiyor. Belgelerin varlığı önceden başka bir Tolkien alimi tarafından onaylanmış olsa da etraflıca ele alınan bir konu değildi. Kayıp metinlerin içeriğine Lee’nin yayımlanacak kitapta bulunan makalesinde yer veriliyor.

Tolkien’in düzenlediği sahnelerden biri yüzük taşıyıcısı Frodo Baggins, yol arkadaşı Sam ve kolcu Aragorn’un Yüzük Tayflarından bahsettiği yer:

Frodo: Ne oldu? Soluk Kral nerede?

Sam: Sizi kaybettik, Bay Frodo. Nereye kayboldunuz?

Frodo: Onları görmediniz mi? Tayfları ve Krallarını?

Aragorn: Hayır, sadece gölgelerini…

Tolkien, sahne geçişlerinden sorumlu anlatıcıya kitapta tayfların tasvir edildiği bölümü vermiş: “Siluetler aniden korkunç bir biçimde belirginleşiverdi. Kara örtülerinin altını görebiliyordu. Beyaz yüzlerinde keskin ve acımasız gözleri yanmaktaydı…”

Tolkien’in yaptığı yönlendirmelerle ilgili Lee şöyle diyor: “Tolkien’in romanı yazarken sahip olduğu bağımsızlık olmaksızın tayfları betimlemenin en iyi yolu Frodo’ya düpedüz ‘Ben.. yüzüğü taktım. Siluetler aniden korkunç bir biçimde belirginleşiverdi. Kara örtülerinin altını görebiliyordum. Beyaz yüzlerinde keskin ve acımasız gözleri yanmaktaydı..’ dedirtmekti. Ancak Tolkien bunu reddedip olayları bir anlatıcı yoluyla nakletmeyi tercih etti.”

BBC belgeleri kayıp metinlerin yanı sıra dinleyicilerin 1950’lerdeki tepkilerine de yer veriyor. Bir dinleyicinin “Eğer Third Programme’de peri masalları dinleyeceksek en azından Enid Blyton dinleyelim,” şeklinde yakındığı görülüyor.

Yine de Observer gazetesinin eleştirmeni radyo uyarlamasını “önümüzdeki beş hafta boyunca sakin kafayla dinlenebilecek en iyi seçim” olarak yorumluyor.

Bodleian Library Publishing’den çıkacak olan The Great Tales Never End: Essays in Memory of Christopher Tolkien, haziranda ayında raflarda yerini alacak.

Eğer Orta Dünya hayranıysanız, bizi Twitter, Instagram ve Facebook üzerinden takip etmeyi unutmayın!

Yüzüklerin Efendisi dizisiyle ilgili son haberleri takip etmek için portalımıza, Orta Dünya ile ilgili tartışmalara katılmak için de forumumuza mutlaka bir göz atın.

YouTube ve Twitch kanallarımıza da bekleriz.

Kaynak: The Guardian, Screen Rant

* Tolkien ve hakiki Sam Gamgee ilk mektubun ardından bir dizi yazışma daha yapmış. İkilinin tanışması, Humphrey Carpenter tarafından kaleme alınan J.R.R. Tolkien: A Biography kitabında da geçiyor. Kitaba göre Tolkien “bir müddet S. Gollum imzalı bir mektup alacağı korkusuyla yaşamış zira öylesine bir mevzuyla ilgilenmek takdir edersiniz ki biraz daha zahmetli olabilirmiş.”

** Kitap Türkçe’ye Büyük Öyküler Asla Bitmez: Christopher Tolkien’in Anısına Makaleler olarak çevrilebilir.